­دهم ذی‌الحجه از جمله روز‌های مبارک و بزرگی است که اهمیت آن در آیات الهی قرآن و روایات ائمه اطهار (ع) به آن تاکید شده است.

عید قربان، از اعیاد مهم اسلامی و یادآور اخلاص و بندگی حضرت ابراهیم (ع) در برابر پروردگار خویش است.
آنجا که فرمان حق برای ذبح اسماعیل صادر شد و ابراهیم آن بنده فرمان‌بردار خداوند آماده اجرای این فرمان شد و اسماعیل را به قربانگاه برد و کارد بر حلقومش نهاد، ولی ندایی رسید که‌ای ابراهیم از عهده این آزمون الهی برآمدی، دست نگه‌دار که فرمانبرداری خویش را به درستی اثبات کرده‌ای.
این روز، روز عید و خوشحالی و سرور است، زیرا علاوه بر این که بنده‌ای مخلص از آزمونی دشوار، سربلند بیرون آمد و بندگی خویش را در پیشگاه خدای بزرگ ثابت کرد، گروه عظیمی از بندگان مخلص خدا به او تأسی جسته، به زیارت‌خانه خدا می‌شتابند و مراسم منا و از جمله، قربانی را انجام می‌دهند.
عید قربان را به «عید اضحی» نام گذاری کرده‌اند، چرا که «اضحی» جمع ماده ضحی به معنی ارتفاع روز و امتداد نور آفتاب است و هنگامی که خورشید بالا می‌آید (قبل از ظهر)، آن موقع را ضحی گویند.
هر چند شیوع جهانی ویروس کرونا بر مناسک حج امسال سایه افکنده و زائران ایرانی امسال از حضور در سرزمین وحی محروم هستند، اما تعداد اندک حجاج در این روز، به هنگام بالا آمدن آفتاب قربانی می‌کنند، به این ترتیب روز دهم ذی‌الحجه و قبل از ظهر را که عمل قربانی انجام می‌شود «عید اضحی» می‌گویند.
عید قربان و قربانی کردن صرفاً برای حاجیانی که در سرزمین الهی حضور دارند، واجب است و برای کسانی که در کشور‌های مختلف زندگی می‌کنند، واجب نیست و امسال به دلیل شیوع کرونا به حجاج توصیه شده بجای قربانی، نذر احسان کنند.
در اصل فلسفه عید قربان، به مسلخ بردن شهوات نفسانی است که باید آن را به قربانگاه ببریم و در پیشگاه معبود آن را از بین ببریم.
ما در نهم ذی‌الحجه، روز عرفه با خواندن دعای عرفه منسوب به دعای امام حسین (ع) به شناخت خود نزدیک‌تر می‌شویم، از خدا آمرزش طلب می‌کنیم، نفس و آمال دنیوی خود را قربانی کنیم و به خدای متعال نزدیک‌تر شویم.

تاریخچه عید قربان

عید قربان پیش از دوران تاریخ بشر نیز وجود داشت. انسان‌های اولیه برای کسب رضایت خدایان دست به قربانی کردن حیوانات و انسان‌ها می‌زدند. تاریخ قربانی بسیار قدیم است و از زمان حضرت آدم ابوالبشر (ع) وجود داشته و در ادیان گذشته نیز جزو مقررات دینی به شمار می‌آمده که بخشی از آن به اختصار بیان می‌شود:

۱- قربانی فرزندان حضرت آدم (ع) که نخستین قربانی در عالم به شمار می‌رود و در آیات ۳۰- ۲۷ سوره مائده تصریح شده، خلاصه آن به شرح زیر است: دو پسر حضرت آدم به نام هابیل و قابیل به ترتیب شبانی (چوپانی) و کشاورزی می‌کردند و صاحب گوسفندان و آب و خاک فراوان بودند، حضرت آدم (ع) آنان را امر به قربانی در راه خدا کرد. هابیل یکی از بهترین شتران یا گوسفندان را برای قربانی در راه خدا اختصاص داد و قابیل دسته‌ای از گندم‌های پست و نامرغوب را جهت قربانی انتخاب کرد که قربانی هابیل مقبول درگاه پروردگار شد و قربانی قابیل به علت اخلاص نداشتن مردود شد. قابیل به سبب قبول نشدن قربانی حسادت ورزید و آتش خشم و کینه اش زبانه کشید، نفس اهریمنی و شیطانی قابیل او را به کشتن برادر وادار کرد و هابیل را کشت و در دنیا و آخرت زیانکار شد.
۲- حضرت نوح پیغمبر (ع) پس از طوفان، مذبحی ترتیب داد و حیوانات بسیاری در آنجا برای خدا قربانی کرد.
۳- قربانی حضرت ابراهیم خلیل (ع) یگانه فرزندش اسماعیل (ع) که در آیات ۱۰۲ تا ۱۰۷ سوره صافات بیان شده است «فلما بلغ معه السعی الی و فدیناه بذبح عظیم»
۴- در زمان حضرت موسی (ع) به عقیده یهودیان دو نوع قربانی وجود داشت، یکی قربانی دموی و دیگری قربانی غیر دموی که قربانی دموی بر ۳ قسم است: قربانی که آن را به آتش می‌سوزاندند و جز پوست آن چیزی باقی نمی‌گذاردند، قربانی که برای جبران گناه تقدیم می‌کردند و قسمتی از آن را می‌سوزاندند و قسمت دیگر را برای کاهنان باقی می‌گذاشتند و قربانی که برای تندرستی انجام می‌دادند و در خوردن گوشت آن مختار بودند.
قربانی غیر دموی نیز عبارت از رها کردن حیوان در بیابان‌ها بود و اعراب نیز از بنی اسرائیل تقلید کردند و به عنوان تقرب به بتان خود، حیوانات را در بیابان رها می‌کردند که اسلام این عادات نکوهیده را تحریم کرد و این همان قربانی است که در آیه ۱۰۳ سوره مائده به نام بحیره و سائبه نامیده شده است.
۵- در آئین مسیحیت نیز به عقیده عیسویان، قربانی منحصر به شخص مسیح بوده و گویند حضرت عیسی (ع) خون و گوشت خود را فدای مردم جهان کرد و به همین مناسبت یکی از فروع دین نصاری آن است که باید ماهی یک مرتبه و یا حداقل سالی یک بار نزد کشیش بروند و به قدر تمکن، وجهی به وی تقدیم دارند و به تمام گناهانی که در مدت مزبور مرتکب شده اند اقرار کنند تا کشیش که به عقیده آنان جنبه غفاریت دارد آن گناهان را بیامرزد.
۶- در اعراب زمان جاهلیت که سران قبایل به مکه می‌آمدند، ساکنان مکه مهماندار و میزبان آنان بودند و هر دو دسته خود را به کشتن شتر و گاو و گوسفندان برای بتان خویش و اطعام به فقرا و گرسنگان موظف می‌دانستند.

سنت پیامبر (ص) در عید قربان
عید قربان به عنوان یکی از اعیاد بزرگ اسلامی، اعمال و آدابی دارد از جمله آن سنت پیامبر (ص) در این عید بزرگ است؛ روایت شده که رسول خدا (ص) در عید فطر و قربان هر اندازه هوا سرد و یا گرم بود، بُرد می ‏پوشید و عمامه به سر مى ‏نهاد. همچنین رسول خدا (ص) روز عید فطر و قربان، وقتی براى نماز عید خارج مى ‏شد، صدایش را به تکبیر بلند مى ‏کرد.
همچنین امام صادق (ع) در حدیثى فرمود: سنت بر آن جارى شده که آدمى روز «عید فطر»، قبل از رفتن براى خواندن نماز عید در مصلّى و در «عید قربان» بعد از آن، افطار کند.
همانگونه گفته شد قربانی کردن برای کسانی که در حج حضور ندارند، مستحب است، اما از سوی ائمه اطهار (ع) و پیامبر اکرم (ص) بسیار سفارش شده است و در روایتی آمده که امّ سلمه نزد پیامبر (ص) آمد و گفت:‌ای رسول خدا (ص)، عید اضحى فرا می‌رسد و من قیمت قربانى را در اختیار ندارم، پس آیا قرض کنم و قربانى کنم؟ فرمود: قرض بگیر؛ زیرا که آن قرضى ادا شده است.
در روایات آمده است که رسول خدا (ص) دو قوچ قربانى کرد که یکى از آن‌ها را به دست خودش ذبح نمود، بعد عرضه داشت: خدایا این از جانب من و از جانب کسانی از اهل بیتم که قربانی نکردند و بعد دیگری را ذبح کرد و عرضه داشت: خدایا این از جانب من و از جانب کسانی از اُمتم که قربانی نکردند.
حال که وضع همه گیری جهانی ویروس کرونا، مناسبت‌های دینی و مذهبی را تحت تاثیر خود قرار داده، شایسته است ضمن توجه به توصیه‌های بهداشتی برای پیشگیری از شیوع بیشتر این بیماری، با پیوستن به نهضت تعاون و احسان در این روز‌های سخت به فکر هموطنان آسیب دیده از شرایط کرونا باشیم و قربانی خود را نذر کمک به دیگران کنیم.